Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców w Staszowie

Historia Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Staszowie

W 1555 roku założony został w Staszowie cech tkacki, był to pierwszy przywilej staszowskich rzemieślników. W 1564 roku miasto posiadało już 100 domów i liczyło ponad 600 mieszkańców. W 1578 roku na terenie Staszowa działała kuźnia żelazna, dwa młyny, tartak, folusz i 38 warsztatów rzemieślniczych. Staszowskie wyroby garncarskie i sukiennicze cieszyły się w kraju zasłużoną sławą. Jan Tęczyński przyczynił się do dalszego rozwoju staszowskiego rzemiosła. W I połowie XVII wieku Staszów liczył około 1500 mieszkańców w tym wielu rzemieślników różnej profesji. W 1621 roku Tęczyński wydał przywilej cechu krawców i kuśnierzy. W późniejszym okresie dołączyli jeszcze czapnicy. W 1635 roku właściciel miasta podpisał przywilej zbiorowy cechu kowali, strycharzy, rymarzy, powroźników, kotlarzy, mieczników, złotników, siodlarzy i błoniarzy. Po śmierci Jana Tęczyńskiego w roku 1637, Staszów przeszedł w ręce jego córki Izabeli i jej męża Łukasza z Bnina Opalińskiego. Łukasz Opaliński był wybitną postacią polskiego renesansu. Sprawował godność marszałka wielkiego koronnego. W czasach potopu szwedzkiego pozostał wierny królowi Janowi Kazimierzowi. W roku 1653 stawiał mężny opór Janowi Rakoczemu i nie oddał bronionego przez siebie zamku w Rytwianach. Łukasz Opaliński dbał także o rozwój staszowskiego rzemiosła. W 1648 roku zatwierdził przywilej cechu sukienników, w 1655 roku cechu szewców. Po śmierci Opalińskiego w roku 1662, Staszów odziedziczyli jego synowie: Jan, a po jego śmierci Stanisław Łukasz. Stanisław Łukasz Opaliński był barwną postacią. Był on kilkakrotnie żonaty, w tym z chłopką ze Szczeki Marianną Dziulanką. W 1670 roku wydał przywilej cechu garncarskiego. W 1726 roku właścicielką Staszowa została Maria Zofia Sieniawska. Pierwszym jej mężem był Stanisław Denhoff – wojewoda połocki, hetman polny litewski. Po jego śmierci w 1728 roku, Sieniawska w 1731 roku poślubiła Augusta Aleksandra Czartoryskiego, księcia na Klewaniu i Żukowie, który dostał Staszów i dobra staszowskie wraz z ziemiami w Małopolsce jako wiano żony. To właśnie jemu Staszów zawdzięcza rozwój gospodarczy, jaki rozpoczął się w mieście od połowy XVIII wieku. W 1738 roku Czartoryski dokończył budowę ratusza (w miejscu poprzedniego z lat 1690-1706), który przez wiele lat spełniał wyłącznie funkcje usługowo-handlowe. Dzięki Czartoryskiemu wybrukowano główne ulice miasta i rynek. Zachowane w starej części miasta kamienice to efekt akcji budowlanej prowadzonej przez Czartoryskiego. On też przyczynił się do rozwoju manufaktury sukienników. Manufaktura liczyła kilkadziesiąt warsztatów działających w oparciu o kilka gatunków sukna z wełny sprowadzanej z południa kraju. W 1755 roku dzięki staraniom księcia założony został cech sukienników, a w 1760 roku do Staszowa przybyła grupa niemieckich fachowców. Oprócz manufaktury sukiennej, Czartoryski założył w Staszowie szabelnię wyrabiającą znane w Polsce „staszówki”, oraz hamernię miedzi, która przerabiała sprowadzany z zewnątrz surowiec na blachę i kotły. W tym czasie w Staszowie działali tacy rzemieślnicy jak: garbarze, siodlarze, rękawicznicy, mydlarze, zegarmistrzowie, stelmachowie, ślusarze, kowale, miecznicy, szewcy, piekarze, krawcy, młynarze, stolarze, zdunowie, szklarze, złotnicy, kotlarze, mosiężnicy, bednarze. z końcem XVIII wieku utrwaliła się w Staszowie tradycja cotygodniowych targów czwartkowych, zaś jarmarki odbywały się na staszowskim rynku 12 razy w roku. Dużą rolę w staszowskim handlu odgrywali w tym czasie Żydzi, którzy w 1772 roku otrzymali od księcia Czartoryskiego przywileje gwarantujące im udział w handlu i rzemiośle staszowskim. Na początku XIX wieku pracowało tylko 8 warsztatów sukienniczych. W 1815 roku, zgodnie z decyzjami Kongresu Wiedeńskiego, z większości ziem byłego Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie zależne od Rosji. Staszów i dobra staszowskiego znalazły się w zaborze rosyjskim. W 1820 roku w Staszowie działały: papiernia, fabryka sukna, garbarnie, farbiarnie i mydlarnie. Fabryka sukna składała się z 80 „pojedynczych fabrykantów” i powstała przy wydatnej pomocy właściciela miasta Artura  Potockiego. W mieście mieszkało wielu rzemieślników trudniących się różnymi profesjami. W tym czasie w Staszowie mieszkało 2 955 osób w tym 1 393 chrześcijan i 1562 Żydów. W mieście znajdowało się 71 domów murowanych i 283 drewnianych. W 1821 roku w mieście rozpoczęto na dużą skalę produkcję fajek glinianych zwanych „stambułkami”, przeznaczonych na rynki wschodnie. W 1823 roku właściciel miasta, Artur Potocki, udzielił dalszej pomocy staszowskim sukiennikom urządzając „Bank Wełniany, który miał przyczynić się do „wzrostu Fabryki Sukiennej”. W akcie sporządzonym w tym celu stwierdza się, że „Skarb państwa Staszowa jedynie w celu wsparcia Fabryki Sukiennej w mieście Staszowie swym dziedzicznym egzystującej zakłada fundusz stały w sumie 10000 złp. W roku 1826 liczba majstrów wzrosła do 92, a fabryka poczyniła postęp w doskonaleniu swoich wyrobów. Fabryka staszowska, obok przedborskiej, zaliczana była wówczas do główniejszych w województwie sandomierskim. Produkcja sukna w skali rocznej wynosiła 137 200 łokci, z czego 7 440 łokci wysyłano na eksport do Rosji.   W 1844 roku car Mikołaj I wydał ukaz, na mocy którego dokonał zmian administracyjnych na terenie Królestwa Polskiego. Staszów przestał być miastem powiatowym. W roku 1848 Adam Potocki zniósł pańszczyznę i oczynszował włościan. Równocześnie założył wieś Adamówkę, gdzie zgromadził żydowskich osadników. W 1850 roku zmniejszono w mieście liczbę jarmarków do dziewięciu w skali roku. Nadal rozwijała się produkcja ceramiki w staszowskiej manufakturze. Oparta ona była na bogatej tradycji garncarstwa, od wieków uprawianego w mieście. W pierwszej połowie XIX manufaktura ta produkowała głównie fajki stambułki, kierowane przede wszystkim na rynki wschodnie. W latach 1850-1863 właścicielem manufaktury był Kunster, a wartość produkcji stale rosła osiągając w 1863 roku wartość 12 490 rubli. Obok „stambułek” produkowano z gliny kałamarze i przyciski. W 1866 roku Staszów przestał być miastem prywatnym. Mieszkańcy byli odtąd pełnoprawnymi właścicielami swych posesji i gospodarzami miasta. Na początku samodzielnych rządów miasto nie miało dobrych warunków do dalszego rozwoju. Upadł przemysł, nie funkcjonowała manufaktura, a w 1870 roku zamknięto hamernię. Na przełomie wieków nastąpiło ożywienie gospodarcze miasta. Oddany został do użytku browar, dwie fabryki sody, dwa młyny wodne oraz fabryka papieru. Swą pracę rozpoczęła również drukarnia. Znaczenia nabrało staszowskie rzemiosło. W tym czasie w mieście działało blisko 200 rzemieślników różnej specjalności: 50 szewców, 24 krawców, 20 bednarzy, 16 piekarzy, 14 stolarzy, 12 murarzy, 10 czapników, 10 garncarzy, 17 kuśnierzy, 14 stolarzy i 18 rzeźników. Funkcjonowało 120 sklepów, z czego 80% należało do Żydów. Latem 1923 roku przeniesiono do Staszowa z Pińczowa żołnierzy I batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów. Żołnierze zajęli koszary mieszczące się przy ulicy Krakowskiej. W mieście rozwijało się głównie drobne rzemiosło. Funkcjonowało szereg garbarni przerabiających przywożony z pobliskich okolic surowiec. Rozwijała się produkcja obuwia, działał zakład produkujący biczyska, uprzęże dla koni i laski spacerowe. W życiu kulturalnym i społecznym miasta istotną rolę odgrywała kadra oficerska staszowskiego batalionu. Staszów był nadal miastem kupców i rzemieślników, lokalnym ośrodkiem wymiany towarowej. Dominującą rolę w życiu miasta odgrywał handel. Wiosną 1945 roku w mieście rozpoczęła działalność Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa oraz Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy „Lech”. Głównym zajęciem mieszkańców Staszowa pozostawał handel i drobne rzemiosło. Na początku 1948 roku w mieście działało 120 prywatnych sklepów. z czasem ich liczba systematycznie malała. Uspołecznienie środków produkcji w 1950 roku i likwidacja prywatnego handlu doprowadziły do stagnacji w życiu Staszowa. Na początku lat 50-tych w mieście otwarto Szkołę Zawodową w budynku dawnych koszar 24 pułku carskich dragonów. Dyrektorem szkoły został Stefan Czerwiec. Wiosną 1957 roku w maju reaktywowano Cech Rzemiosł Różnych.  W 1961 roku Staszów liczył blisko 6 tysięcy mieszkańców, z tej liczby blisko 2,5 tysiąca zatrudnionych było w przemyśle, handlu i zakładach usługowych oraz w rolnictwie.

Obecnie Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców w Staszowie zrzesza ponad 150 przedsiębiorstw, które działają w ponad 25 branżach. Najliczniejszą grupą rzemieślników są min. fryzjerzy oraz  mechanicy pojazdów samochodowych. Cech prężnie działa w zakresie praktycznej nauki zawodu, dzięki czemu za jego pośrednictwem co rocznie wyszkolonych zostaje około 100 nowych czeladników.